Kartal için 7.5 büyüklüğünde deprem senaryosu
Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı tarafından yapılan araştırmaya göre, Kartal’da 7.5 büyüklüğünde deprem olursa ne kadar binanın hasar alacağı ve kaç kişinin öleceği tahmin ediliyor.
Araştırma, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından İstanbul’un 39 ilçesi için ayrı ayrı yaptırılan çalışma kapsamında yayınlandı. Kartal 24 Haber, “Kartal İlçesi Olası Deprem Kayıp Tahminleri Kitapçığını” sizler için inceledi ve özet hazırladı.
Rapora göre, Marmara’da beklenen olası 7.5 büyüklüğündeki depremde, Kartal’daki binaların ortalama yüzde 40’ının hasar göreceği tahmin ediliyor. Binaların yüzde 10’unun orta, yüzde 2’sinin ağır ve yüzde 1’inin de çok ağır hasar görmesi bekleniyor. Senaryo depreminde Kartal’daki binaların ortalama yüzde 13’ünün (yaklaşık 3.898 bina) orta ve üstü seviyede hasar göreceği tahmin ediliyor.
- Kartal’da ilçe bina yaşları ve kat yükseklikleri
- Kartal’ın mahallelere göre nüfus yoğunluğu
- Kartal’da zemin durumu
- Kartal’da depremden en çok etkilenecek bölgeler
- Kartal’da depremde bina hasarı ve can kaybı tahminleri
- Kartal’da depremde beklenen can kaybı tahmini
- Kartal’da evsiz kalacak kişi sayısı
- Sonuç ve değerlendirme
Kartal’da ilçe bina yaşları ve kat yükseklikleri
Bina envanteri, hâlihazırda var olan ve aktif olarak kullanılan kalıcı tüm yapıları içerecek biçimde ele alınmıştır. İBB bünyesinde kullanılmakta olan bina verisinin öznitelik tablosunda her bir bina için İlçe Adı, Mahalle Adı, Yapım Yılı, Kat Sayısı Yapı Türü gibi bilgiler yer almaktadır. Aşağıdaki tablolarda bina yaşları ve ilçe genelinde kat miktarı yer almaktadır.
Alt yapı söz konusu olduğunda, Kartal’da 478.343 m İGDAŞ Doğal gaz Boru Hattı, 467.855 m İSKİ İçme Suyu Boru Hattı, 426.966 m İSKİ Atık Su Boru Hattı bulunuyor.
Kartal’ın mahallelere göre nüfus yoğunluğu
Gece nüfusu, kayıtlı nüfusun, kayıtlı olduğu hanede bulunduğu kabul edilmiştir.
Kartal’da zemin durumu
Bu çalışmada yerel zemin koşulları Vs30 olarak adlandırılan en üst 30m’deki zemin tabakalarının ortalama kesme dalgası hızı parametresi cinsinden ifade edilecektir. Bu parametre deprem tehlikesi belirleme kısmında kullanılan yer hareketi tahmin modellerinin bir girdisini teşkil eder ve bu parametre kullanılarak yer hareketi tahminleri doğrudan yüzeyde, yani zemin etkileri yansıtılmış olarak tahmin edilir. Kartal ilçesine ait Vs30 dağılımı aşağıda gösterilmiştir.
Sismik uygulamalar sonrasında elde edilen sonuçlarda zemin yenilmesi riski (Heyelan, sıvılaşma, oturma, plastik Vb. ) taşıyan zeminler Vp/Vs oranı 3 ten büyük veya Vs kayma dalga hızı 350m/s den daha düşük olduğu birçok araştırmacı tarafından belirlenmiştir. Buna göre, tabloda mavi daha sağlam, kırmızı ise daha kötü zemini ifade eder.
Kartal’da depremden en çok etkilenecek bölgeler
Kartal’da depremden en çok etkilenecek bölgeler aşağıdaki gibi gerçekleşti. Alttaki tabloda, Depremi İçin Elde Edilen Kartal İlçesi Zemin Bağımlı Medyan En Büyük Yer İvmesi (PGA) Dağılımı gösterilmektedir.
Deprem İçin Elde Edilen Kartal İlçesi Zemin Bağımlı Medyan En Büyük Yer Hızı (PGV) Dağılımı aşağıda yer almaktadır.
Deprem İçin Elde Edilen Kartal İlçesi Zemin Bağımlı T=0,2 saniye İçin Spektral İvme Dağılımı aşağıda yer almaktadır.
Deprem İçin Elde Edilen Kartal İlçesi Zemin Bağımlı T=1,0 saniye İçin Spektral İvme Dağılımı aşağıda yer almaktadır.
Kartal’da depremde bina hasarı ve can kaybı tahminleri
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem İçin Kartal İlçesi Mahalle Bazlı Bina Hasar Tahminleri aşağıda yer almaktadır.
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem için Kartal İlçesi, Tahmini Çok Ağır Hasarlı Bina Sayısı Dağılım Haritası aşağıda yer almaktadır.
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem İçin Kartal İlçesi Tahmini Ağır Hasarlı Bina Sayısı Dağılım Haritası aşağıda yer almaktadır.
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem İçin Kartal İlçesi Tahmini Orta Hasarlı Bina Sayısı Dağılım Haritası aşağıda yer almaktadır.
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem İçin Kartal İlçesi Tahmini Hafif Hasarlı Bina Sayısı Dağılım Haritası aşağıda yer almaktadır.
Kartal’da depremde beklenen can kaybı tahmini
Mw=7.5 büyüklüğündeki senaryo depreminin, en kötü senaryo olan gece meydana gelmesi halinde, Kartal’da ortalama 176 civarında can kaybı meydana gelebileceği, yaklaşık 87 kişinin ağır yaralanabileceği ve 553 kişinin de hastane şartlarında tedavi görmesi gerekebileceği öngörülmektedir.
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem İçin Kartal İlçesi Mahalle Bazlı Can KaybıYaralanma Tahminleri aşağıda yer almaktadır.
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem gece olursa Kartal İlçesi Tahmini Hafif Yaralı Sayısı Dağılım Haritası aşağıda yer almaktadır.
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem gece olursa Kartal İlçesi Tahmini Hastanede Tedavi Görmesi Gereken Yaralı Sayısı Dağılım Haritası aşağıda yer almaktadır.
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem gece olursa Kartal İlçesi Tahmini Ağır Yaralı Sayısı Dağılım Haritası aşağıda yer almaktadır.
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem gece olursa Kartal İlçesi Tahmini Can Kaybı Sayısı Dağılım Haritası aşağıda yer almaktadır.
Kartal’da evsiz kalacak kişi sayısı
Deprem nedeni ile meydana gelen bina hasarlarının önemli bir etkisi de binaların barındırma özelliğini kaybetmesidir. Acil barınma ihtiyacının belirlenerek, bunun karşılanması için gerekli ön planlama ve çalışmaların yapılması, özellikle yoğun yapılaşmaya maruz metropol alanlarda beklenen depremler için kritik önemdedir. Deprem sonrası insanların, hasarlı olmasa da binalara girmeyip bir süre dışarda olmayı tercih etmeleri de genel resmi ağırlaştıran bir durumdur.
Kartal’da Mw=7.5 senaryo depremi sonrasında yaklaşık 18.189 hanelik acil barınma ihtiyacının ortaya çıkacağı tahmin edilebilir. Hane başına 3 kişilik nüfus kabulüyle, yaklaşık 54.567 kişinin acil barınma ihtiyacı olacağı beklenmektedir. Bu tahminlerde de depremin oluş şekline göre, hasarlarda gördüğümüze benzer belirsizlikler bulunmakta olup, deprem sonrası gerçekleşen acil barınma ihtiyacı içindeki nüfus verilen değerin altında ya da üstünde gerçekleşebilir.
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem İçin Kartal İlçesi Geçici Barınma İhtiyacı Mahalle Bazlı Değerleri aşağıda yer almaktadır.
Mw=7.5 büyüklüğündeki deprem İçin Kartal İlçesi Geçici Barınma İhtiyacı Dağılım Haritası aşağıda yer almaktadır.
Sonuç ve değerlendirme
Yüksek binalar deprem etkileri altında tekil olarak incelenmeli, yapısal hasar ve bunlardan kaynaklanması olası kayıpların yanı sıra yapısal olmayan unsurların (giydirme dış cepheler, su ve elektrik altyapısını oluşturan sistemler, mekanik, elektrik ve elektronik donanım unsurları, ara duvar ve asma tavanlar gibi mimari unsurlar vb) hasar görmesiyle oluşabilecek kayıplar ve diğer sosyo-ekonomik kayıp olasılıkları titizlikle değerlendirilmelidir.
İstanbul İGDAŞ doğal gaz şebekesi, İSKİ içme suyu ve atık su şebekelerinde senaryo depremi sonucu beklenen hasarların tahmini, bu şebekelerin, coğrafi ölçekte noktasal (dağıtım istasyonları, trafo merkezleri gibi) veya yayılan/uzayan (boru hatları gibi) unsurları için başlıca iki grupta yapılmıştır. İGDAŞ boru hatlarında, Kartal ilçesinde 7 noktada onarım ihtiyacının oluşabileceği tahmin edilmektedir. Bu rakam, doğal gaz boru hatlarında meydana gelecek tekil sızıntı veya kırılma vakalarının sayısından ziyade hücre başına hesaplanan onarım ihtiyacı sayılarının toplamını ifade etmektedir.
3.898 civarında orta ve daha üst seviyedeki hasarlı binalarda bulunan doğal gaz servis kutusunu devre dışı kalması olasılık dâhilindedir. İSKİ içme suyu şebekesinde senaryo depreminde 8 noktada, atık su şebekesinde ise 22 noktada onarım ihtiyacının oluşabileceği hesaplanmıştır. Bu değerler, içme suyu veya atık su boru hatlarında meydana gelecek tekil sızıntı veya kırılma vakalarının sayısından ziyade hücre başına hesaplanan onarım ihtiyacı sayılarının toplamını ifade etmektedir.
İstanbul gibi özellikle eski ilçe, semt ve mahallelerinde dar yolların, sayısal anlamda yoğun ve hasar görebilirliği yüksek bir bina stokunun bulunduğu kentlerde, depreme bağlı bina göçmelerinin meydana gelmesi durumunda veya binaların ağır hasar gördüğü hallerde yollar kapanabilmekte ve bu durum deprem sonrası her türlü kurtarma ve yardım operasyonunu çok zorlaştırmakta ve zaman zaman imkânsız hale getirmektedir.
Bu raporda sunulmuş olan bütün tahminler, deprem mühendisliği literatüründe yer alan, analitik çalışmalara veya depremlerde yaşanmış deneyimlerden yararlanarak oluşturulmuş ampirik modellere dayanmaktadır. Bu modeller, bütün istatistiksel modellerde olduğu gibi kabullere dayanmakta ve çeşitli belirsizlikler içermektedir. Sunulan sonuçlar kullanılan modellerden elde edilen ortalama değerlerdir. Gerçek bir depremin yaratacağı kayıpların bu raporda sunulan sonuçlardan farklı olması kaçınılmazdır.
Bu tip deprem kayıp tahmini analizlerinin (İBB 2001, 2009, 2019), belli periyotlarda güncellenmesi çok önemlidir. Yapılan tahminlerin güvenilirliğini arttıran en önemli unsur, envanter bilgisidir. İhtiyaç duyulan veri gruplarının ilgili kurumlar tarafından etkin bir şekilde güncellenmesi ve paylaşımı, deprem risk analizlerinde doğruluk payını artıracak ve böylelikle karar alma süreçlerini de en doğru şekilde yönlendirilebilecektir. Bu noktada ilçe belediye başkanlıklarının da kritik bir paydaş olduğu ve güncel bina envanterinin üretilmesinde etkin bir rolü olduğu düşünülmektedir.
Bu çalışma ile Kartal’daki öncelikli risk bölgeleri ve kritik mahalleler ortaya konmuş ve karar vericilerin afet riskini azaltmaya yönelik tüm adımlarında yol gösterici nitelikte veriler üretilmiştir.
Bu doğrultuda alınabilecek önlemler açısından ilçenin kentleşme karakterine bakıldığında, Kartal’da yapıların büyük oranda 1-4 ve 5-8 kat aralığında yer aldığı görülmektedir Yapı yaşları baz alındığında ise yapıların yaklaşık %79’unun 2000 ve öncesi yıllarda inşa edildiği tespit edilmiştir. Deprem kaynaklı riskin azaltılmasına yönelik eylemlerde, önceliğin bu yapı grupları olması gerektiği düşünülmektedir.
Risk azaltma eylemleri planlanırken de tekil yapı ölçeğinde değil, en azından ada bazlı veya bölgesel yaklaşımların benimsenmesi önemlidir. Üstyapı odaklı çözümlemelerin yanında, altyapı sisteminin de sürdürülebilir ve dayanıklı nitelikte olması bütüncül bir çözümleme için gerekli görülmektedir. Yapısal eylemlere ek olarak, ilçe genelinde uygulanabilecek eğitim, farkındalık ve görünürlük çalışmaları ile vatandaşların afet riski farkındalığının ve bireysel önlem seviyelerinin arttırılması, riskin azaltılmasında kritik öneme sahiptir