Böcekler kışın neden ortadan kaybolur?
Böcekler yıl boyunca bize bazen hiç görünmezler. Daha iyi huylu mevsimlerde, alanlarımızı bazen bizi çıldırtabilen altı bacaklı yaratıklarla paylaşıyoruz. Ancak, karanlık ve soğuk aylar geldiğinde, büyük çoğunluk gizemli bir şekilde ortadan kaybolur, ancak baharda sihirle yeniden ortaya çıkar. Ama kışın nerede saklanırlar? Direkt olarak ölüyorlar mı? Havalar ısınınca küllerinden yeniden doğmayı nasıl başarıyorlar?
Cevap, tahmin edebileceğiniz kadar basit değil, çünkü böceklerin kış aylarında hayatta kalabilmeleri için tek bir ortak strateji yok: Bazıları bir şekilde soğuktan kaçmaya çalışırken, diğerleri sadece bununla başa çıkıyor, kendilerini donup bırakarak ve kışı anlatmak için yaşıyorlar.
Böcekler kışın nereye kayboluyor?
Batı Ontario Üniversitesi’nde (Kanada) böceklerin kış biyolojisi konusunda uzmanlaşmış entomolog Brent Sinclair, bu iki seçenekten “en önemli stratejinin soğuktan kaçınmak olduğunu” söylüyor. Bununla birlikte, “dondan kaçınma en yaygın olarak Kuzey Yarımküre’de, donma toleransı ise Güney’de görülüyor” diye ekliyor.
Soğuktan kaçanlar arasında bir azınlık, yaz sonunda Türkiye’nin en batısından en doğusuna kadar olan mesafe kadar uzaklara uçan kral kelebeği (Danaus plexippus) gibi daha sıcak bölgelere göç eder. Tarımsal zararlılar olarak kabul edilen diğer böcekler de göçe katılır. Buna karşılık, kalmaya ve kışla yüzleşmeye karar veren böcekler daha fazladır. Arılar, soğuk havadan kaçmak ve ısıyı korumak için kovanda toplanır. Karıncalar karınca yuvasının derinliklerine iner ve girişi bitki kalıntılarıyla tıkar. Ancak kış zorluklarıyla yüzleşmek zorunda olan tüm böcekler, sonbahar günleri kısalmaya başladığında hızlanan iyi bir karşı önlem cephaneliğine sahiptir.
Mevsimlerin böceklerdeki kimyasal etkileri
Gün ışığındaki azalma, böceklerin biyolojik saatinde bir alarmı tetikler. Birçoğu için bu, metabolizmalarını azaltan, büyümelerini durduran ve onları canlı tutmak için yağ rezervlerini harekete geçiren bir duruma, diyapoza girme sırasıdır.
Aslında, soğuk diğer önlemlerin harekete geçmesine yardımcı olur. Sinclair’e göre, “Colorado patates böceği bir fotoperiyot işaretiyle (sıcaklıktan bağımsız olarak) diyapoza girer, ancak yalnızca soğuğa maruz kaldıktan sonra soğuğa toleranslı hale gelir.” Bu soğuğa maruz kalma, böceklerin vücutlarında kimyasal bir devrimi tetikler. 1950’lerin sonlarında, birçok türün kış aylarında su içeriğinin bir kısmını kaybettiği ve onu sıfırın altındaki sıcaklıklarda yıkıcı buz kristallerinin oluşumunu engelleyen doğal bir antifriz olan gliserol ile değiştirdiği keşfedildi.
Gliserole ek olarak, böcekler diğer soğuktan koruyucu bileşikler veya kriyoprotektanlar üretebilir. Donmaya dayanıklı türler; ölmeden donabilenler kristal oluşumunu kontrol eden ve hücresel yapılara zarar vermemek için buz çekirdeği oluşturan proteinler gibi bileşikler üretirler.
Kışın ölen böcekler
Ancak gerçek şu ki, birçok yetişkin böcek için ortak bir çözüm, türlerinin gelecek bahar için hayatta kalmasını sağladıktan sonra, yumurta, larva veya pupa şeklinde torunlarını geride bırakarak basitçe ölmeleridir.
Bu olgunlaşmamış formlar, antifrizlerinin yardımıyla kışa direnir ve içi boş ağaçların, yaprakların veya kayaların altında saklanır veya etkili bir doğal örtü görevi gören bir kar tabakasının altında bile toprağa gömülür. Sinclair, “Kanada’da olduğum yerde bile, böceklerin sıfırın altındaki sıcaklıkları asla yaşamamaları için, özellikle de iyi bir kar tabakası varsa, yerin sadece 30 santimetre altında olmaları gerekiyor” diyor.
Çarpıcı bir örnek, kış ölümünü kolonilerinin karmaşık yaşam döngüsüne entegre eden sosyal yaban arılarıdır. Yaz sonunda, bu hymenopteranlar açık hava yemeklerinin dehşetidir ve belirli bir zamanda bu sinsi davranışın bir açıklaması vardır: o zamana kadar tüm larvalar, koloninin ilkbahar ve yaz aylarında bir yumurta üreterek beslediği işçilere dönüşmüştür. Bu nedenle, çok sayıda işçi eşekarısı artık kendi besinlerini, özellikle de mangallarımızda sıklıkla buldukları şekerli yiyecekleri aramak için dışarı çıkmak zorundadır.
Çabalarına rağmen, neredeyse tüm yaban arıları ölecek; soğuktan değil, açlıktan; sadece kraliçenin kışı rahat bir palto altında koruyarak hayatta kalacağı garanti edilir. Ertesi bahar, bir evrim harikası sayesinde yeni bir koloni kuracak: Kış boyunca, yeni nesil işçiler olacak yumurtaları döllemek için sonbaharda çiftleşmeden gelen spermleri vücudunda tutar.
Kışlayan böceklerin sırları bilim adamlarını hala şaşırtıyor. Son zamanlarda, Utah ve California Üniversitelerinden bir grup kimyager, antifriz proteinlerinin daha önce inanıldığı gibi buzun yapısını simüle ederek kendilerini buza sokmadıklarını, ancak büyümesini önlemek için oluşum halinde buza yapıştıklarını keşfettiler. Ayrıca araştırmacılar, bu sistemin gıdaların dondurulmasında, organların transplantasyon için korunmasında veya uçakların buzunun çözülmesinde yararlı olan yeni bileşiklerin tasarımına ilham verebileceğine dikkat çekiyor. Bu nedenle, önümüzdeki bahar, böcekler bizi bir kez daha rahatsız etmeye başladığında, onlardan öğrenecek daha çok şeyimiz olduğunu unutmayın.