Kartal’daki Cevizli Tekel arazisi hakkında gerçekler

İstanbul Kartal’da bölge için değerli bir kültürel ve endüstriyel miras değerindeki Tekel arazisinin Şehir Üniversitesine bedelsiz tahsis edilmesiyle başlayan Cevizli Tekel arazisi sorunu devam ediyor.

Vatandaşlar, şehir parkı yapılacakken özel (vakıf) bir üniversitenin kontrolüne geçen denize sıfır arazinin Kartal halkına iade edilmesini bekliyordu. Arazi yıllar sonra Şehir Üniversitesi’nden alınarak Maliye’ye devredildi ve arazideki üniversite yerleşkesi Marmara Üniversitesi’nin kontrolüne geçti.

Cevizli Tekel Arazisinin Tarihi

2001 yılında TEKEL’İn Özelleştirme İdaresi kapsamına alınmasından sonra Türkiye’nin her yerinde TEKEL’e ait yapılar, tarihi ve kültürel değerleri hiçe sayılarak, bir bir elden çıkarılmaya başlanmıştır. Bu alanlarda bir tanesi de Kartal ve Maltepe ilçeleri için önemli bir sanayi alanı olan Cevizli TEKEL Kampüsüdür. Bu alanın kültürel, tarihi ve sosyolojik açıdan önemini anlamak için tütünün tarihimizdeki yerini de anlamak gerekmektedir.

Osmanlı Dönemi

Osmanlı toprakları tütünle ilk defa, 1600’lü yıllarda yapılan tütün ithalatı ile tanıştı. 1688 yılında Osmanlı’da tütün gelirlerinin artmasıyla ilk resmi vergilendirme yapıldı. 1690 yılında ülkedeki tütün tarım alanları kayıt altına alındı. 1696 yılında Avrupa’da aranır hale gelen Osmanlı tütünü ilk kez ihraç edildi. Osmanlı hükümeti, Fransa ve İngiltere arasında imzalanan Ticaret Anlaşmasıyla, tütün ithali yasaklanarak tütün için ilk defa 1862 yılında inhisar kuruldu. 1879 yılında çıkarılan “Rusumu Sitte” kararnamesiyle tuz, tütün ve alkollü içkilerin inhisari gelirleri, Osmanlı Devleti’nin borçlarına karşılık, 30 yıllığına yabancı bankerlere ve 1883 ‘de Düyun-ı Umumiye’ye devredildi. Daha sonra Tütün İnhisarı İşletilmesi imtiyazı “Memaliki Osmaniye Duhanları Müşterek Menfaa REJİ Şirketi’ ne devroldu.

Cumhuriyet Dönemi

1923 yılında Reji Şirketi’nin bütün mal varlığı hak ve vecibeleri devlete intikal etti. Tütün, alkollü içkiler ve tuz 1932, barut ve patlayıcı maddeler 1934, bira 1939, çay ve kahve 1942, kibrit 1946 yılında devlet tekeli altına alındı. Kahve 1946, kibrit 1952, barut, patlayıcı maddeler ve bira 1955 ve tütün 1986 yılında “Tekel” kapsamı dışına çıkarıldı. 1941 yılından 1983 yılına kadar faaliyetlerini TEKEL Genel Müdürlüğü olarak yürüten Şirket, bu tarihte Kamu İktisadi Teşekkülü (KİT) haline getirildi. 11 Mart 1987 tarihinde şirket Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TEKEL) adını aldı.

Cevizli Tekel Kampüsü

1931 yılında Dramalı göçmenlerin tütün yetiştirdikleri Kartal- Maltepe’de Tütün Deneme Evi kurularak, tohum ıslah işlerine başlanır. 1935 yılına kadar Türkiye’nin çeşitli yerlerinde kurulan Tütün Deneme evlerinin kurumsal bir yapıya dönüştürülmesi için Enstitü kurulmasına karar verilir. Cevizlide alınan bir arazide içinde laboratuarları da olan Tütün Araştırma Enstitüsü binası yapılır. O dönemde Enstitü ile İstanbul arasındaki ulaşımı kolaylaştırmak için, İnhisarlar İdaresinin talebiyle, Devlet Demir Yolları Enstitünün önüne Cevizli adlı yeni bir tren durağı kurar.

İkinci Dünya Savaşı sonrası Sigara Fabrikalarının yetersiz kalması nedeniyle, 1946-1948 yıllarında Maltepe’de yeni bir Sigara Fabrikası kurulması çalışmalarına başlandı. Amerikalı bir firmaya yeni fabrikanın projeleri hazırlatıldı. Maltepe-Cevizli’de fabrika için bir arsa kamulaştırıldı ve makine donanımı için bağlantılar yapıldı. Ancak fabrikanın yapımına 10 yıl sonra 1957 yılında başlandı. 1967 yılında üretime açılan fabrikanın resmi açılışı 1969 yılıdır. Maltepe Sigara Fabrikası için 1991 yılında yaklaşık olarak 99.000.000 Alman Markı yatırım ile makine donanımlarında önemli bir modernizasyon çalışması yapıldı.

Kaynak: Cevizli Tekel Arazisinin Tarihi bölümü, Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi dergisi Mimar.ist 2011 yılında yayınlanan Sayı 42’de yer alan Esin Köymen’e ait araştırmanın kısaltılmış halidir.

Şehir Üniversitesi tartışmaları

İbrahim Doğan: Orada bir sürü çam ağacı kesildi

İnşaat Mühendisi ve CHP Eski İBB Meclis Üyesi İbrahim Doğan, “Kartal’da 400 dönümlük Tekel arazisi var. Bize diyorlardı ki burayı yapılaşmaya açmayacaklardı, burayı halka açacaklardı. Bir sürü dava açtım tabi. Dolayısıyla bakın bu hale geldi. Burayı hepsini betonlaştırmışlar. Hali görüyorsunuz ya. Belki 3-4 binin üzerinde ağaç kesildi. Ama bunu kimse fark etmedi. Olası bir depremde bir felaket insanları bekliyor. Burayı o özel üniversiteye bedavaya verdiler. Sonradan çıktı ortaya. Açılan dava neticesinde bedelsiz verilemeyeceğine dair iptal ettiler.” dedi.

Erdoğan: Öksüz ve yetimin hakkını gözetmeksizin devir gerçekleştirdiler

Haliç Kongre Merkezi’nde düzenlenen partisinin İstanbul İl Başkanlığı Genişletilmiş İl Danışma Meclisi Toplantısı’nda konuşan AK Parti Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, “Malum zat Başbakan olunca bu tahsisi Şehir Üniversitesi’ne mülkiyet devrine dönüştürmüştür. Hiçbir üniversitenin daha önce mülkiyet devri olmamıştır. Öksüz ve yetimin hakkını orada gözetmeksizin devir gerçekleştirdiler. Burası tabi 2,5 milyarlık bir bedele sahip önemli bir yer ve tapu devri yapıyorlar. Böyle bir şey olabilir mi? Hani dürüsttünüz?. Bunlar Halkbank’ı da dolandırmaya çalıştılar. Banka bunlara ciddi bir kredi veriyor fakat ödeme planlarında bunlar bankaya ödeme gerçekleştirmiyorlar. Bu defa da banka kendilerini devamlı olarak uyarıyor. Şuan bankaya borçları 417 milyon noktasında. Şimdi yapılandıralım diyorlar, yapılandıralım diyorlar. Bunu nasıl yapacaksınız? Sen Halkbank’a teminat bile vermedin.” diye konuştu.

Davutoğlu: Şehir Üniversitesi arazisine AVM yapacaklardı

Şehir Üniversitesi ile ilgili eleştirileri yanıt veren Gelecek Partisi Genel Başkanı ve eski Başbakan Ahmet Davutoğlu, “Ben başbakan olduğumda hasbelkader duydum ve bildim ki, Şehir Üniversitesi’nin arsası üzerinde birileri rant hesabı yapıyor. Bunların da belgeleri var. Önüme getirdiler projeleri. Oraya da AVM yapacaklardı. Bütün Anadolu Yakası’nın şu anda bile deprem olsa herkesin gidebileceği tek yer orasıydı. O rant hesabı yapanlarla bu dosyayı açanlar arasında farklı ideolijide olmakla birlikte ortak çıkarları o arsayı kapatmaktı. Şehir Üniversitesi’nin kapısına kilit vuranlar, Bilim ve Sanat Vakfına kayyum atayanlar bu dünyada da öbür dünyada da iki elim yakalarında olacak.” dedi.

Şehir Üniversitesi’nin Marmara Üniversitesi’ne devri

Kartal’da Tekel arazisi üzerinde kurulu olan İstanbul Şehir Üniversitesi’nin faaliyet izni durdurularak üniversitenin idaresi garantör üniversite olan Marmara Üniversitesine devredildi. Üniversitenin Tekel arazisi de 12 Aralık 2019 Kartal Tapu Müdürlüğü tarafından Maliye’ye devredilmişti.

Yüksek Öğretim Kurumu’ndan 19 Aralık 2019’da yapılan açıklamada, “Üniversitenin mevcut mali durumunun eğitim öğretim faaliyetini sürdürülemeyecek hale getirdiği; öğrencilerin, akademik ve idari personelin mağduriyetini büyüteceği ve eğitim-öğretim faaliyetlerinin aksamasının artık kaçınılmaz hale geldiği anlaşıldığından Vakıf Yükseköğretim Kurumları Yönetmeliğinin 25/d-3 maddesi uyarınca İstanbul Şehir Üniversitesi’nin “Faaliyet izninin geçici olarak durdurulmasına ve idaresinin garantör üniversite olan Marmara Üniversitesine devrine karar verilmiştir” ifadeleri kullanıldı.

30 Haziran 2020’de Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile İstanbul Şehir Üniversitesi’nin faaliyet izni kaldırıldı. Kararın ardından, garantör olan Marmara Üniversitesi’nden açıklama yapıldı. Marmara Üniversitesi, faaliyet izni kaldırılan İstanbul Şehir Üniversitesi öğrencilerinin mağdur olmaması için garantör üniversite olarak gerekli çalışmaların devam ettiğini duyurdu.

Marmara Üniversitesi’nin Twitter hesabından yapılan paylaşımda, “Yükseköğretim Kurulu’nun (YÖK), 25 Haziran 2020 tarihli Genel Kurul toplantısında, İstanbul Şehir Üniversitesi’nin gelir açığını karşılama kabiliyeti bulunmadığı için eğitim ve öğretim faaliyetlerini sürdüremeyeceğinin Cumhurbaşkanlığı makamına arz ettiği belirtildi.” denilerek şu ifadelere yer verildi: “Öğrencilerimizin mağdur olmaması için garantör üniversite olarak gerekli çalışmalarımız devam etmektedir. YÖK’ün belirleyeceği usul ve esaslar, uygulamalar için yapacağı yönlendirmeler, alacağı tedbirler ve ortaya çıkabilecek tereddütleri gidermeye yönelik talimatları doğrultusunda çalışmalarımız birkaç gün içerisinde tamamlanarak kamuoyu ile paylaşılacaktır.”

Tekel arazisinin Maliye’ye devri

Orhatepe Mahalelesi’ndeki 2222 ada 237 parseldeki Cevizli Tekel arazisi Kartal Tapu Müdürlüğü’nün kararıyla Maliye Hazinesi’ne devredildi. Öte yandan, üniversite yönetiminden yapılan açıklamada Kartal Tapu Müdürlüğü’nün kararına sert çıkıldı. Açıklamada, “12 Aralık’ta Kartal Tapu Müdürlüğü’nün aldığı kararla üniversite adına kayıtlı bir taşınmazın ‘bilgileri ve rızaları dışında’ Maliye Hazinesi’ne devrinin gerçekleştirildiğini duyurdu. Karara itiraz edildiği duyurulurken, “Gerçekleştiren kurum ve kişiler hakkında gerekli hukuki ve cezai tüm yasal yollara başvuracağını kamuoyunun bilgisine sunarız” ifadeleri kullanıldı.