Asansör hızı ne olmalı?

Asansör çıkışı için bir hız kısıtlaması olmadığı, ancak inişi için hız sınırı olduğu doğru mu? Türkiye’de asansörlerin hızı ne kadar olmalı?

Bir keresinde asansörlerle ilgili bir program izlediğimi hatırlıyorum; bu program, asansörün (insan vücudu için) çıkabileceği hızda neredeyse hiçbir kısıtlama olmadığı, ancak iniş için sınırlayıcı bir hız olduğu sonucuna vardı. Yoksa tam tersi miydi? Emin değilim ama bu açıklamada doğruluk payı var mı?

Bu sorular beni daha fazla araştırma yapmaya yöneltti. Tipik bir ekspres asansör saatte 35 km hıza kadar gidebilir, ancak şimdilerde saatte 65 km’den fazla seyahat edebilen yüksek hızlı asansörleri görüyoruz.

• İnsan asansörü hız sınırı: çift hızlı (1 m/s ye kadar ) veya kademesiz hız ayarlı (3,15 m/s ye kadar )
• Hasta asansörleri hız sınırı: Hız 0,63 m/s den 2,5 m/s
• Hidrolik tahrikliler: Hız 1 m/s
• Panoramik asansörler: 0,63 m/sn hızdan 2,5 m/sn hıza kadar
• Makine dairesiz asansörler: 1.6 m/sn hıza kadar

Asansör hızının insana etkileri

Şimdi kafamı karıştıran şey, trenlerin saatte 580 km hızla gidebilmesi, asansörlerin saatte ortalama 35 km hızla gitmesi. Bir asansörün temel farkı, yukarı ve aşağı gitmesidir. Yükseklere çıkıldıkça Dünya’nın atmosferi inceldiğinden, asansördeki bir kişi seyahat ederken hava basıncında bir değişiklik yaşar. Hızlı bir kaldırmada bu, vücutta dikkate değer basınç farklılıklarına neden olacak kadar hızlı değişir.

Vücudun basınç değişikliklerine en duyarlı kısımlarından biri kulaktır. Bunun nedeni, iç kulağın oldukça iyi kapatılmış olması ve havanın çıkmak veya girmek için östaki borusu olarak bilinen ince boru boyunca hareket etmesi gerektiğidir. Sonuç olarak, basınçtaki bir değişikliğin kulak zarı boyunca eşitlenmesi biraz zaman alabilir ve kulak zarındaki bir basınç farkının şişmesine neden olur ve bu en iyi ihtimalle rahatsız edici ve hatta acı verici bir deneyim olabilir. Bu basınç eşitleme, alçalmaktan ziyade yükseliyorsanız daha iyi çalışır ve bunun nedeni östaki borusunun duvarlarının biraz sarkık, bir balonun boynu gibi olmasıdır. Hava şişirildiğinde kolayca çıkar, ancak içeri girmesi çok daha zordur ve eğer bir uçaktaysanız, uçak yükselirken bile inişin kalkıştan çok daha acı verici olduğunu fark etmişsinizdir. Çünkü uçak indiğinden çok daha hızlıdır.

Ve asansörlerle aynı. Yukarı çıkarken hızlı gidebilirler ama aşağı inerken daha yavaş gitmeleri gerekir. Maksimum çıkış ve iniş hızı, yolcuların makul ölçüde dayanabileceği acıya göre belirlenir. Asansör üreticileri, asansöre basınç uygulayarak sorunu biraz aşabilirler, ancak buna rağmen, saatte 65 km’den fazla hıza sahip yeni ve gösterişli asansörler binaya ancak bu hızda çıkabilir ve saatte 35 km ile çok daha sakin bir hızla aşağı inerler.

Yani evet haklısınız, bir asansörün hızının yukarı veya aşağı gitmesine bağlı olarak farklı sınırları vardır ama daha hızlı gitmemizi engelleyen mühendislik değil, biyolojimizdir!